Het Nederlandse onderwijs heeft een sterke ééntalige norm: op school spreken we Nederlands. Punt. “Dat principe is achterhaald,” volgens Elma Blom. “De thuistaal van meertalige kinderen wordt onvoldoende benut in het Nederlandse onderwijs.” Hoe je die thuistaal wél benut, onderzoekt ze in het Multi-STEM-project van de NWA-route Jeugd.
Waarom zou het goed zijn om kinderen hun thuistaal te laten spreken in de klas? “Het is om meerdere redenen goed om meertalige strategieën te ontwikkelen voor het leren van rekenen en andere technische vakken,” volgens Elma Blom. Zij is hoogleraar Taalontwikkeling en Meertaligheid in Gezin en Onderwijs aan de Universiteit Utrecht. “Kinderen komen dan tot hun recht in die vakken. Ze presteren beter en ervaren meer inclusie. Hun taal mag er zijn, dus zij mogen er zijn.”
Multi-STEM
Elma is projectleider van Multi-STEM, een langlopend onderzoek dat als doel heeft om de participatie van meertalige kinderen in het onderwijs te bevorderen; het gaat dan om onderwijs in rekenen, wiskunde, wetenschap en techniek (STEM = Science, Technology, Engineering, Mathematics).
Het project richt zich op drie leercontexten: school, wetenschapsmusea en thuis. De bedoeling is dat kinderen zich op school kunnen ontplooien en ook in wetenschapsmusea geprikkeld en uitgedaagd worden. En dat kinderen thuis ondersteund kunnen worden door hun ouders die zich op hun beurt meer betrokken voelen bij het onderwijs. Ook wordt onderzoek gedaan naar de verbindingen tussen die leercontexten. Bij het totale project zijn inmiddels een flink aantal partners betrokken, waaronder vier schoolbesturen, drie wetenschapsmusea, drie onderzoeks-opleidingsinstellingen en de gemeente Den Haag.
Weg met de mythes
Een van de hoofdonderzoekers in het project is Arthur Bakker. Hij waarschuwt voor mythes die nog steeds rondwaren: “Kinderen verbieden hun thuistaal te spreken, is helemaal niet nodig. En dat aandacht voor de thuistaal het leren van Nederlands in de weg zou zitten, is ook nog nooit aangetoond.” Tot zover wat we al weten. Wat we nog niet weten: hóe kun je het beste die thuistaal gebruiken? Daarom worden in de loop van dit ontwerpgerichte onderzoek meertalige strategieën, instrumenten en vaardigheden ontwikkeld die direct bij het leren van de STEM-vakken kunnen worden toegepast. Elma: “Deze strategieën helpen ouders, leerkrachten en wetenschapsmusea om participatie van meertalige kinderen te bevorderen. Hierdoor presteren kinderen beter en ervaren zij meer inclusie.”
“Het gaat niet overal fout”
Elma en collega’s ontmoeten in hun onderzoeksveld veel welwillende onderwijsprofessionals. Elma: “We voelen wel openingen om dat wat losser te laten. We zien veel enthousiasme en voelen ruimte om de rigide focus op het Nederlands los te laten. Het gaat ook niet overal fout! Leerkrachten zijn oprecht op zoek. Arthur: “Veel scholen nemen ook initiatieven om ouders betrokken te krijgen. Die betrokkenheid heeft in corona-tijd soms een flinke knauw gekregen.”
“Op het schoolplein spreken we Zweeds”
De onderzoekers hebben veel waardevolle informatie opgehaald tijdens een werkbezoek in Zweden. “Daar zijn ze veel verder in het actief aanbieden van thuistalen, het is zelfs vastgelegd in de wet,” vertelt Elma. “Maar onze Zweedse collega’s waarschuwen wel dat je dat niet zomaar voor elkaar hebt.” Een van de belangrijke principes die daar toegepast worden: op het schoolplein en in de gang spreken we Zweeds. Maar als het gaat over de inhoud van de les, mag het ook in de thuistaal. Elma: “Je maakt op school dus heldere afspraken over wanneer wat mag.”
Heldere regels
Sommige Nederlandse scholen staan voor de uitdaging van lesgeven aan klassen waar bijvoorbeeld veel Afghaanse kinderen bij elkaar zitten. Arthur: “Met veel nationaliteiten in een klas is het Nederlands wat hen bindt. Dan is de ‘handhaving’ van het Nederlands vanzelfsprekend. Maar bij een grote groep met dezelfde thuistaal is die handhaving een flinke uitdaging.” Pleit dat dan voor lesgeven in het Nederlands? “Nee, maar wel voor heldere regels over wanneer welke taal gesproken wordt. Kinderen kunnen dat onderscheid prima aan.”
De eentalige norm
Arthur: “Het devies is: maak gebruik van de situatie. En vraag je af welke rol de thuistaal heeft voor een kind. Ondersteun nieuwkomers meer in de eigen taal. Maar aan kinderen die in Nederland geboren zijn en de taal wel beheersen, geef je rekenlessen wél in het Nederlands bijvoorbeeld. En vaak is het belangrijk dat ze hun thuistaal goed blijven ontwikkelen, zoals bij Oekraïense kinderen die waarschijnlijk weer teruggaan. Of bij kinderen die in Nederland blijven en met hun opa en oma in Turkije willen praten.”
“Door een thuistaal in zekere zin te ‘verbieden’ geef je een signaal af: jouw taal mag er niet zijn. Dan voel je je niet welkom. Terwijl het voor je leerprestaties belangrijk is om je ergens thuis en veilig te voelen. Motiveer kinderen dus juist om hun thuistaal te gebruiken, dat zorgt voor trots. Laat in de klas ook zien hoe mooi de letters uit het Arabisch of het Tigrinya zijn. Daarmee beïnvloed je bovendien de houding van Nederlands kinderen ten opzichte van die andere talen.”
Stempel
Een laatste belangrijk punt dat Elma en Arthur nog benadrukken is dat een kind met een andere thuistaal stempels opgedrukt krijgt: taalachterstand, beperkte woordenschat. Allemaal gedacht vanuit die eentalige, Nederlandse norm. Er valt aan een kind en voor een kind zoveel te ontdekken als die andere taal – of talen, als kinderen met meerdere talen opgroeien – ook een rol mag spelen.
Wordt vervolgd!
KERNTEAM van dit onderzoeksproject:
Elma Blom (UU) – projectleider
Jantien Smit (HU) – deelprojecten ‘school’ en ‘wetenschapsmusea’
Eva van de Weijer (UU) – deelproject ’thuis’
Arthur Bakker (UU) – deelproject ‘boundary crossing’
Maaike Hajer – vanaf 1 september Gerald van Dijk (HU) – deelproject ‘internationale samenwerking’
Ronald Keijzer (iPabo) – deelproject ‘impact en implementatie’
Shaunna Calpin (UU) – projectcoördinator
Wil je contact met een van de onderzoekers? Mail naar multistem@uu.nl